Ստանիսլավսկու համակարգը տարածվել է ամերիկյան կինոների միջոցով
Վերջերս թատրոնի ամերիկացի տեսաբան Իսահակ Բաթլերը հրատարակել է «Մեթոդը» խորագրով մի ուսումնասիրություն, որն անդրադառնում է ոչ թե նատուրալիստական, էմոցիոնալ լիցքավորված դերասանական ոճին, այլ ներկայացնում է թե «ինչպես քսաներորդ դարը սովորեց խաղալ»։ Դա պատմություն է այն մասին, թե ինչպես է արմատապես փոխվել «լավ խաղի» նասին պատկերացումը և թե ինչպես կարելի է դրան հասնել։ Այդ մասին տեղեկացնում է «taglur.am»-ը՝ հղում անելով «americantheatre.org»֊ին։
Դա սկսվել է ռուսական թատրոնում, նշում է Բաթլերը և ավելացնում, որ հետո այն տարածվել է աշխարհով մեկ ամերիկյան կինոների միջոցով։
Ամերիկացի հեղինակը իր աշխատության ներածության մեջ ուրվագծում է այն հիմնական հայեցակարգը, որով Կոնստանտին Ստանիսլավսկին ցնցեց թատերական աշխարհը:
«Ստանիսլավսկու հեղափոխության հիմքում ընկած էր «պերեժիվանիե» հասկացությունը, որը թարգմանաբար նշանակում է «զգալ ինչ֊որ նման մի բան»: Սա չի նշանակում, որ դերասանները «կորցնում են» իրենց որոշակի մասով։ Նա շեշտում է.որ դա նշանակում է, որ դերասանն այնքան կապված է դերի ճշմարտության հետ և այնքան խորն է մտել կերպարի երևակայական իրականության մեջ, որ զգում է այն, ինչ զգում է կերպարը»:
Այս գաղափարը, հիշեցնում է Բաթլերը, հակասում է դարավոր կոնսենսուսին։ Ավելին այն մարտահրավեր է նետում այդ ավանդույթին։
Ըստ նրա, հավաստիությունը անցանկալի է և պոտենցիալ վտանգավոր:
Ստանիսլավսկու աշակերտները կտրականապես համաձայն չէին այն մտքին, թե ինչպես դերասանը կարող է առաջացնել իրական զգացողություն և վերահսկել այն։ Բայց նրանց ընդհանուր հավատը հուզական ճշմարտության վրա արմատացած ներկայացումների նկատմամբ դարձավ 20-րդ դարի դերասանական գործունեության գերիշխող մոտեցումը:
Բաթլերը հստակ լուսաբանում է գեղարվեստական, սոցիալական և քաղաքական գործոնների փոխազդեցությունը, որոնք ստեղծում են այսօրվա նոր կոնսենսուսը:
Ամեն ինչ սկսվեց, իհարկե, Ստանիսլավսկուց և Մոսկվայի գեղարվեստական թատրոնից (MХAT֊ից), բայց այն, ինչ այժմ հայտնի է որպես մեթոդ, որը Ստանիսլավսկին անվանեց «համակարգ», ժամանակ պահանջեց միավորվելու համար:
MХAT-ը ինը տարեկան էր։ 1906թ.-ին, հաջող եվրոպական շրջագայության ժամանակ Ստանիսլավսկին, արդեն հարց էր տալիս, թե ինչն է համարում դերասանական խաղ, ինչն է տարբերում «ոգեշնչված» ներկայացումը մեխանիկականից և ինչպես կարող է դերասանը հետևողականորեն ոգեշնչվել:
Առաջին հարցին Ստանիսլավսկու պատասխանը «պերեժիվանյան» էր։ Դրա համար նա ստեղծեց մի ամբողջ համակարգ և բացատրեց, թե ինչպես հասնել դրան:
Համակարգի վերաբերյալ Ստանիսլավսկու գրածները քաղաքավարի նկարագրելով որպես «բարդ» (մեկ այլ բառով այն կարող է ներկայացվել որպես «մութ»), Բաթլերը առանձնացնում է երկու հիմնական դրույթներ: Առաջինը դա դերասանի անհատական փորձն է, որը նրա ելակետային հումքն է՝ ճշմարտությունը դերի մեջ մարմնավորելու և կերպարի երևակայական կյանքով ապրելու համար: Երկրորդ նախադրյալը ունի երկու ասպեկտ։ Այո, այն երկկողմանի է և դերասանը կարող է կոնկրետ դերը տրոհել երկու «բիթերի», իսկ հետո աշխատել յուրաքանչյուր «բիթի» ճշմարտանման կատարման վրա։ Ճիշտ այդպես կարելի ստեղծագործական գործընթացը բաժանել բաղադրիչների՝ տեխնիկայի և վարժությունների՝ ապահովելով դեպի «պերեժիվանիա» տանող հուսալի ճանապարհ։
Ստանիսլավսկին իր կյանքի մնացած մասն անցկացրեց երկրորդ նախադրյալի մանրամասները բացահայտելու վրա։ Բաթլերը պարզաբանում է տարբեր տերմինները, որոնք ռուս բեմադրիչը օգտագործում էր այդ բաղադրիչները նկարագրելու նպատակով:
«Բիթերի» գերխնդիրը (այսինքն՝ «ողնաշարը»), կենտրոնացումը, տվյալ հանգամանքները և աֆեկտիվ հիշողությունը հիմնական հասկացություններից են, որոնք հստակորեն սահմանված են կոնկրետ օրինակներով: Նա նաև մատնանշում է համակարգի երկու հիմնական որոգայթները՝ «տրվելը սեփական ցանկություններին և զգացմունքների ֆետիշացումը»՝, քննադատություններ, որոնք հնչել են MXAT-ի դերասանների կողմից դեռևս 1912թ.-ին և դերասանական համայնքի կողմից՝ հաջորդ տասնամյակների ընթացքում։
Բաթլերն իր հետազոտության մեջ ներկայացնում է այն հետաքրքիր փաստը, թե ինչպես 1922-ին, երբ MXAT-ը ժամանեց Նյու Յորք, ինչպես «էլեկտրականացրեց» Բրոդվեյի հանդիսատեսին իր ներքին խորության անսամբլային կատարումներով․․․ Բոլշևիկյան հեղափոխությունը տանը քաղաքական խնդիրներ էր ստեղծել թատերախմբի համար: Ռուսաստանցի երկու դերասաններ ՝ Ռիչարդ Բոլեսլավսկին և Մարիա Ուսպենսկայան, մնացին Նյու֊ Յորքում և սովորեցրին ամերիկացիներին Ստանիսլավսկու համակարգը: Ուսանողների թվում էին Լի Ստրասբերգը և Հարոլդ Քլուրմանը, ովքեր էլ համակարգի համար Group Theatre-ում ամերիկյան բազայի հիմքերը ձևավորեցին:
Լուսանկարն՝ ըստ հղման աղբյուրի:
Վերջերս թատրոնի ամերիկացի տեսաբան Իսահակ Բաթլերը հրատարակել է «Մեթոդը» խորագրով մի ուսումնասիրություն, որն անդրադառնում է ոչ թե նատուրալիստական, էմոցիոնալ լիցքավորված դերասանական ոճին, այլ ներկայացնում է թե «ինչպես քսաներորդ դարը սովորեց խաղալ»։ Դա պատմություն է այն մասին, թե ինչպես է արմատապես փոխվել «լավ խաղի» նասին պատկերացումը և թե ինչպես կարելի է դրան հասնել։ Այդ մասին տեղեկացնում է «taglur.am»-ը՝ հղում անելով «americantheatre.org»֊ին։
Դա սկսվել է ռուսական թատրոնում, նշում է Բաթլերը և ավելացնում, որ հետո այն տարածվել է աշխարհով մեկ ամերիկյան կինոների միջոցով։
Ամերիկացի հեղինակը իր աշխատության ներածության մեջ ուրվագծում է այն հիմնական հայեցակարգը, որով Կոնստանտին Ստանիսլավսկին ցնցեց թատերական աշխարհը:
«Ստանիսլավսկու հեղափոխության հիմքում ընկած էր «պերեժիվանիե» հասկացությունը, որը թարգմանաբար նշանակում է «զգալ ինչ֊որ նման մի բան»: Սա չի նշանակում, որ դերասանները «կորցնում են» իրենց որոշակի մասով։ Նա շեշտում է.որ դա նշանակում է, որ դերասանն այնքան կապված է դերի ճշմարտության հետ և այնքան խորն է մտել կերպարի երևակայական իրականության մեջ, որ զգում է այն, ինչ զգում է կերպարը»:
Այս գաղափարը, հիշեցնում է Բաթլերը, հակասում է դարավոր կոնսենսուսին։ Ավելին այն մարտահրավեր է նետում այդ ավանդույթին։
Ըստ նրա, հավաստիությունը անցանկալի է և պոտենցիալ վտանգավոր:
Ստանիսլավսկու աշակերտները կտրականապես համաձայն չէին այն մտքին, թե ինչպես դերասանը կարող է առաջացնել իրական զգացողություն և վերահսկել այն։ Բայց նրանց ընդհանուր հավատը հուզական ճշմարտության վրա արմատացած ներկայացումների նկատմամբ դարձավ 20-րդ դարի դերասանական գործունեության գերիշխող մոտեցումը:
Բաթլերը հստակ լուսաբանում է գեղարվեստական, սոցիալական և քաղաքական գործոնների փոխազդեցությունը, որոնք ստեղծում են այսօրվա նոր կոնսենսուսը:
Ամեն ինչ սկսվեց, իհարկե, Ստանիսլավսկուց և Մոսկվայի գեղարվեստական թատրոնից (MХAT֊ից), բայց այն, ինչ այժմ հայտնի է որպես մեթոդ, որը Ստանիսլավսկին անվանեց «համակարգ», ժամանակ պահանջեց միավորվելու համար:
MХAT-ը ինը տարեկան էր։ 1906թ.-ին, հաջող եվրոպական շրջագայության ժամանակ Ստանիսլավսկին, արդեն հարց էր տալիս, թե ինչն է համարում դերասանական խաղ, ինչն է տարբերում «ոգեշնչված» ներկայացումը մեխանիկականից և ինչպես կարող է դերասանը հետևողականորեն ոգեշնչվել:
Առաջին հարցին Ստանիսլավսկու պատասխանը «պերեժիվանյան» էր։ Դրա համար նա ստեղծեց մի ամբողջ համակարգ և բացատրեց, թե ինչպես հասնել դրան:
Համակարգի վերաբերյալ Ստանիսլավսկու գրածները քաղաքավարի նկարագրելով որպես «բարդ» (մեկ այլ բառով այն կարող է ներկայացվել որպես «մութ»), Բաթլերը առանձնացնում է երկու հիմնական դրույթներ: Առաջինը դա դերասանի անհատական փորձն է, որը նրա ելակետային հումքն է՝ ճշմարտությունը դերի մեջ մարմնավորելու և կերպարի երևակայական կյանքով ապրելու համար: Երկրորդ նախադրյալը ունի երկու ասպեկտ։ Այո, այն երկկողմանի է և դերասանը կարող է կոնկրետ դերը տրոհել երկու «բիթերի», իսկ հետո աշխատել յուրաքանչյուր «բիթի» ճշմարտանման կատարման վրա։ Ճիշտ այդպես կարելի ստեղծագործական գործընթացը բաժանել բաղադրիչների՝ տեխնիկայի և վարժությունների՝ ապահովելով դեպի «պերեժիվանիա» տանող հուսալի ճանապարհ։
Ստանիսլավսկին իր կյանքի մնացած մասն անցկացրեց երկրորդ նախադրյալի մանրամասները բացահայտելու վրա։ Բաթլերը պարզաբանում է տարբեր տերմինները, որոնք ռուս բեմադրիչը օգտագործում էր այդ բաղադրիչները նկարագրելու նպատակով:
«Բիթերի» գերխնդիրը (այսինքն՝ «ողնաշարը»), կենտրոնացումը, տվյալ հանգամանքները և աֆեկտիվ հիշողությունը հիմնական հասկացություններից են, որոնք հստակորեն սահմանված են կոնկրետ օրինակներով: Նա նաև մատնանշում է համակարգի երկու հիմնական որոգայթները՝ «տրվելը սեփական ցանկություններին և զգացմունքների ֆետիշացումը»՝, քննադատություններ, որոնք հնչել են MXAT-ի դերասանների կողմից դեռևս 1912թ.-ին և դերասանական համայնքի կողմից՝ հաջորդ տասնամյակների ընթացքում։
Բաթլերն իր հետազոտության մեջ ներկայացնում է այն հետաքրքիր փաստը, թե ինչպես 1922-ին, երբ MXAT-ը ժամանեց Նյու Յորք, ինչպես «էլեկտրականացրեց» Բրոդվեյի հանդիսատեսին իր ներքին խորության անսամբլային կատարումներով․․․ Բոլշևիկյան հեղափոխությունը տանը քաղաքական խնդիրներ էր ստեղծել թատերախմբի համար: Ռուսաստանցի երկու դերասաններ ՝ Ռիչարդ Բոլեսլավսկին և Մարիա Ուսպենսկայան, մնացին Նյու֊ Յորքում և սովորեցրին ամերիկացիներին Ստանիսլավսկու համակարգը: Ուսանողների թվում էին Լի Ստրասբերգը և Հարոլդ Քլուրմանը, ովքեր էլ համակարգի համար Group Theatre-ում ամերիկյան բազայի հիմքերը ձևավորեցին:
Լուսանկարն՝ ըստ հղման աղբյուրի:
