Ռ. Ստուրուա. «Իմ հայրը երաշխավորել է, որպեսզի Ստալինին ընդունեն կուսակցության մեջ»01.12.2015
Վրացի տաղանդավոր և, ըստ էության, կենդանության օրոք լեգենդար կերպար դարձած ռեժիսոր Ռոբերտ Ստուրուայի մասին գիտի հետխորհրդային տարածքի թատրոնի ներկայով և զարգացման միտումներով հետաքրքրվող յուրաքանչյուր մարդ: Իսկ եթե կլինեն մշակույթը մարդկային գործունեության կարևոր բաղադրիչ համարողներից այնպիսիները, ովքեր չգիտեն արվեստներից սինթեզվող եռաչափ տարածքում այս մարդու մտքով ու երևակայությամբ լուսաշխարհ եկող ներկայացումների մասին, ապա անշուշտ ինչ-որ մի հպանցիկ ակնարկով գոնե լսած կլինեն անունը, քանի որ Ռոբերտ Ստուրուան անբաժանելի է ժամանակակից թատերական արվեստի, ուրեմն և ընդհանրապես, մշակույթի տարեգրությունից: Նա «սկեպտիկի վերափոխված ռոմանտիկ է, նա իմաստություն ժողովող կյանքի սիրահար է»,- գրում է «Ռոսիսկայա գազետան»: Ստուրուային, ով աշխատում էր Թբիլիսիի Շոթա Ռուսաթվելու անվան թատրոնում, դուրս արեցին և նրան անմիջապես աշխատանք առաջարկեց Մոսկվայի «Et Cetera» թատրոնը: Իսկ 2012թ.-ին նա կրկին հնարավորություն ստացավ վերադառնալ իր հարազատ թատրոն, ավելին, սկսեց ղեկավարել հատուկ իր համար ստեղծված մշակութային հաստատությունը և, միաժամանակ... շարունակել գործունեությունը նաև Մոսկվայում...
Մոսկովյան թատերասերները ռեժիսորի վերջին շրջանի գործունեության մեջ նկատում են հակում կատակերգական ժանրի բեմադրությունների ուղղությամբ: Ահա և Ալեքսանդր Կալյագինի ղեկավարած «Et Cetera» թատրոնը ակնկալում է նրանից կատակերգության վերածել ավստրիացի գրող և դրամատուրգ Թոմաս Բերնհարդի «Դերասան» պիեսը: Ստուրուան այդ ստեղծագործությունը շատ հետաքրքրական է համարում սակայն, ինչպես նա է նշում, դրանից կատակերգություն չի կարելի սարքել: «Բայց ես Կալյագինից պատվեր ունեմ հենց այդպիսի պիեսի համար, որտեղ նա կկարողանար ցուցադրել իր ծաղրածուական որակները: Իհարկե, նա կարող է ցանկացած անիմաստություն վերածել կարևոր արտահայտության, սակայն ես կցանկանայի, որպեսզի կոնկրետ նյութի մեջ լիներ խորություն: Եվ ես չգիտեմ ինչը ընտրել: Ես ընդհանրապես հազվադեպ եմ ինքս ընտրում: Ինձ հարկավոր են պատվերներ, ինչպես անցյալի մեծ նկարիչներին»,- ասում է Ստուրուան:
Թբիլիսիի թատրոնից արտաքսվելուց և 2012 թ.-ին կրկին այնտեղ վերադառնալուց հետո, 2014 թ.-ին Ստուրուան առաջին անգամ հայրենի հարթակում բեմադրեց խորհրդային շրջանի վրացի դրամատուրգի «Երեք կանայք սպասում են փրկչին» պիեսը: Բեմադրիչը նշում է, որ ստացվեց Բեքքեթի «Գոդոյին սպասելիս» պիեսին նման ինչ-որ բան, «նրանք սպասում է են անհայտ է թե ում, այդ աղջիկները, ովքեր հայտնվել էին ինչ-որ անհայտ կերպարի ստրկության մեջ»: Ստուրուան ասում է, որ այդ գործն իրենք անվանեցին «Աղջիկները»: Նրա ասելով. «Վրացերեն այն հնչյունաբանությամբ և ուղղագրությամբ համընկնում է «վերամբարձող» բառի հետ»: Նա կարևորում է 1924 թ.-ին գրված պիեսի հիման վրա իրականացրած բեմադրության այդ խորագիրը, քանի որ նրանում գուշակվում է այնպիսի բռնապետի ի հայտ գալը, ինչպիսին Իոսիֆ Ստալինն էր: «Իմ պիեսում 10 կին քննում են Վրաստանի դժբախտությունների պատճառները, ձգտում են հասկանալ, թե ինչու այն հայտնվեց հոգևոր փակուղում»:
Հարց - Իսկ մի՞թե Վրաստանը փակուղում է:
Ռ. Ստուրուա- Ես կարծում եմ, որ Սահակաշվիլու իշխանության գալը մեր համար աղետ էր: Նա շատ հիանալի կարողացավ խաբել ողջ աշխարհին՝ իրեն ներկայացնելով որպես ժողովրդավար: Նա ամբողջ աշխարհով մեկ ուներ հսկայական լոբբի, որը եվրոպացիներին և ամերիկացիներին վճարում էր աներևակայելի մեծ փողեր: Այսօր, երբ աշխարհը կարծես ափիդ մեջ լինի, երևակայել, որ այնտեղ չգիտեին սպանությունների ու քրեական հանցագործության մասին, ես չեմ կարող: Սահակաշվիլին, դա Ստալինի ու Բերիայի սերմն է: Չէ՞ որ չարը հարմարվում է ընդօրինակմանը և ի հայտ է գալիս նոր տեսքերով: Դա իսկական չարն էր, իր զտարյուն ձևով: Նրա իշխանության գալուց երկու տարի հետո, ես պատվիրեցի Լաշա Բուգաձեին փոքրիկ, մեկ գործողությամբ պիեսներ, ժամանակակից Վրաստանի լայնակի կտրվածքը, այն ամենը, ինչ այնտեղ տեղի է ունենում: Լաշան գրեց 27 փոքր պիեսներ: Ես հավաքեցի երիտասարդ ռեժիսորներին և վիճակահանություն կատարեցի: Ինձ բաժին ընկավ «Նախագահը» պիեսը, որն էլ ես բեմադրեցի: Ես այն չընտրեցի, մենք գլխարկի մեջ գցեցինք վերնագրերը, և ինձ բաժին ընկավ այդ պիեսը: Իմ բարեկամներ Գիա Կանչելին, Գոգի Մասխիշվիլին հարցնում էին, թե ինչու եմ ես դա անում, ինչու եմ թարախոտում: Ես պատասխանացի, որ շատ լավ հասկանում եմ, թե ուր է տանում Սահակաշվիլին մեր երկիրը: Նա կարող էր ստեղծել այնպիսի հոգևոր կոռուպցիա, որ մարդիկ կորցնեին բոլոր տեսակի բարոյական հիմքերը՝ ամեն ինչ թույլատրվում էր:
Ստուրուան Ռուսթավելու անվան թատրոնից արտաքսվելուց երեք տարի անց, երբ կրկին վերադարձավ և դարձավ նրա ղեկավարը, անմիջապես արձանագրեց, որ այն փոխել է իր մակարդակը: Այն պարզապես շատ էր իջեցվել: Դերասանների մեջ ներարկվել էր ձգտում դեպի քաոսը: «Ես ցնցված է, նրանց վատ խաղից...»: Ռեժիսորը նշում է, որ համաշխարհային թատրոնում նույնպես հիմա տեղի են ունենում ինչ-ինչ ճգնաժամային գործընթացներ: Բայց նա նաև ավելացնում է, որ թատրոնը «մշտապես գտնվում է ճգնաժամում, դա նրա բնական վիճակն է, այն չի կարող կրկնել այն, ինչն արդեն գտնվել է, ձգտում է հաղթահարել իր նախկին ձևերը»: Ըստ նրա, այսօր ռեժիսորներն ավելի շատ դառնում են դրամատուրգներ, ներկայացման լիարժեք հեղինակներ: Ստուրուան նշում է, որ դա, երբեմն, շատ հետաքրքիր է լինում, սակայն երբ վերածվում է զանգվածային երևույթի, իրեն դուր չի գալիս:
«Վտանգն այնտեղ է, որ ես մի փոքր ծեր եմ: Հավանաբար դրա պատճառով ես մի փոքր կասկածամիտ եմ դարձել նոր միտումների նկատմամբ»,- ասում է նա և ավելացնում, որ Վրաստանում երիտասարդ ռեժիսորները բեմադրում են ինչպես ինքը, իսկ Ռուսաստանում՝ ընդհակառակը, ամեն ինչ ժխտվում է: «Ես դիտեցի Բոգոմոլովի «Լիրը»: Ես չէի համարձակվի դա անվանել «Լիր»: Արժեր, որ այն այլ կերպ անվանվեր: Երևի թե ինչ-որ մի բեկում, այնուամենայնիվ, անհրաժեշտ է: Բայց, կարծում եմ, որ գոյություն ունի վտանգ փոփոխելու ոչ թե ձևերը, այլ ռուսական թատրոնի ինչ-որ մի ուղղվածությունը: Նախկինում ես զգում էի Ստանիսլավկուց, Թաիրովից, Մեյերհոլդից, Վախթանգովից շարունակվելու միտումը: Իսկ հիմա այդ եփուկից ինչ-որ բան է եփվում, պարզապես, այդ ապուրը դեռ պատրաստ չի»:
Հարց - Թբիլիսիում դուք պահանջված ռեժիսոր եք, ով անվախ արտահայտվում է հասարակությանը հուզող ամենասուր հիմնահարցերի մասին: Իսկ Մոսկվայում Դուք Ձեզ հյու՞ր եք զգում:
Ռ. Ստուրուա –- Ես կարծես ատլանտ լինեմ, ով կտրված է հողից: Կարոտը վրացիների մոտ առանձնահատուկ է: Հենց որ նրանք դուրս են գալիս Վրաստանի սահմանից, անմիջապես իրենք իրենց կորցնում են: Ռուսաստանում սկսել խոսել այնպես, ինչպես ես խոսում եմ մեր մոտ՝ հայրենիքում, ինձ թվում է բարոյական չի: Ես մշտապես զսպում եմ ինձ, թույլ չեմ տալիս ասել այն, ինչ ազատորեն ասում եմ տանը: Որովհետև ես պատասխանատու եմ իմ երկրի, իմ հարազատների համար: Ինչ-որ հեղափոխական ոգի է իմ մեջ անընդհատ եռում: Ախր, ես բոլշևիկյան ընտանիքից եմ: Իմ հայրը երաշխավորել է, որպեսզի Ստալինին ընդունեն կուսակցության մեջ: Հետո Ստալինը նրան ոչնչացրեց: Ես կամք ունեմ հասարակության հետ խոսել իր խոցերի մասին: Իմ համար կարևոր է նաև հունական ավանդույթը, որը խոսում է իշխանության, ժողովրդի ճակատագրի մասին: Շեքսպիրը նույնպես այդ մասին է մտածել: Իմ ձգտումները արմատավորված են համաշխարհային թատրոնի պատմության մեջ, դա ես չեմ մտածել: Բայց այստեղ, Մոսկվայում, ես չեմ կարող ղեկավարել: Ինչ-որ բան ինձ զսպում է: Եթե ես ընդունեի Ռուսաստանի քաղաքացիություն, իմ համար հեշտ կլիներ: Բայց ես չեմ կարող: Կավարտեմ իմ բաժինը հայրենիքում:
Հարց - Իսկ մի՞թե թատրոնի մարդը աշխարհաքաղաքացի չի:
Ռ. Ստուրուա –- Աշխարհաքաղաքացի է, բայց ոչ սեփական հողի վրա: Չէ՞ որ կան տեղայիններ: Ահա ես, տեղային եմ, կարող եմ ապրել այնտեղ, որտեղ ծնվել եմ, երբ ինձ տեղափոխում են այլ հողի վրա, ես չեմ հարմարվում: Ռուսաստանում ինձ օգնում է միայն այն, որ մենք ունեցել ենք ընդհանուր երկիր:
Հարց - Կայսրությունների ժամանակը, կարծես թե, հեռացել է անվերադարձ անցյալ...
Ռ. Ստուրուա - Այո: Համաձայն եմ: Բայց բռնությունը մշակույթի համար լավ իրավիճակ է հանդիսանում: Մեր մոտ, 90-ականներին, երբ համատարած պատերազմներ էին, ես բեմադրել եմ ավելի շատ ներկայացումներ, քան ամբողջ խաղաղ ժամանակներում: Եվ մեր մոտ մշտապես անշլագներ էին: Ցուրտ էր, մարդիկ նստում էին վերարկուով, մենք սկսում էինք ներկայացումները երեկոյան ժամը 5-ին, որովհետև վախենում էինք քայլել փողոցում: Կա ինչ-որ մի գաղտնիք այն բանում, որ բռնատիրությունը, բռնությունը մարդկանց հնարավորություն են տալիս ընդդիմանալ գեղագիտական և զգացմունքային ապրումների միջոցով:
Վրացի տաղանդավոր և, ըստ էության, կենդանության օրոք լեգենդար կերպար դարձած ռեժիսոր Ռոբերտ Ստուրուայի մասին գիտի հետխորհրդային տարածքի թատրոնի ներկայով և զարգացման միտումներով հետաքրքրվող յուրաքանչյուր մարդ: Իսկ եթե կլինեն մշակույթը մարդկային գործունեության կարևոր բաղադրիչ համարողներից այնպիսիները, ովքեր չգիտեն արվեստներից սինթեզվող եռաչափ տարածքում այս մարդու մտքով ու երևակայությամբ լուսաշխարհ եկող ներկայացումների մասին, ապա անշուշտ ինչ-որ մի հպանցիկ ակնարկով գոնե լսած կլինեն անունը, քանի որ Ռոբերտ Ստուրուան անբաժանելի է ժամանակակից թատերական արվեստի, ուրեմն և ընդհանրապես, մշակույթի տարեգրությունից: Նա «սկեպտիկի վերափոխված ռոմանտիկ է, նա իմաստություն ժողովող կյանքի սիրահար է»,- գրում է «Ռոսիսկայա գազետան»: Ստուրուային, ով աշխատում էր Թբիլիսիի Շոթա Ռուսաթվելու անվան թատրոնում, դուրս արեցին և նրան անմիջապես աշխատանք առաջարկեց Մոսկվայի «Et Cetera» թատրոնը: Իսկ 2012թ.-ին նա կրկին հնարավորություն ստացավ վերադառնալ իր հարազատ թատրոն, ավելին, սկսեց ղեկավարել հատուկ իր համար ստեղծված մշակութային հաստատությունը և, միաժամանակ... շարունակել գործունեությունը նաև Մոսկվայում...
Մոսկովյան թատերասերները ռեժիսորի վերջին շրջանի գործունեության մեջ նկատում են հակում կատակերգական ժանրի բեմադրությունների ուղղությամբ: Ահա և Ալեքսանդր Կալյագինի ղեկավարած «Et Cetera» թատրոնը ակնկալում է նրանից կատակերգության վերածել ավստրիացի գրող և դրամատուրգ Թոմաս Բերնհարդի «Դերասան» պիեսը: Ստուրուան այդ ստեղծագործությունը շատ հետաքրքրական է համարում սակայն, ինչպես նա է նշում, դրանից կատակերգություն չի կարելի սարքել: «Բայց ես Կալյագինից պատվեր ունեմ հենց այդպիսի պիեսի համար, որտեղ նա կկարողանար ցուցադրել իր ծաղրածուական որակները: Իհարկե, նա կարող է ցանկացած անիմաստություն վերածել կարևոր արտահայտության, սակայն ես կցանկանայի, որպեսզի կոնկրետ նյութի մեջ լիներ խորություն: Եվ ես չգիտեմ ինչը ընտրել: Ես ընդհանրապես հազվադեպ եմ ինքս ընտրում: Ինձ հարկավոր են պատվերներ, ինչպես անցյալի մեծ նկարիչներին»,- ասում է Ստուրուան:
Թբիլիսիի թատրոնից արտաքսվելուց և 2012 թ.-ին կրկին այնտեղ վերադառնալուց հետո, 2014 թ.-ին Ստուրուան առաջին անգամ հայրենի հարթակում բեմադրեց խորհրդային շրջանի վրացի դրամատուրգի «Երեք կանայք սպասում են փրկչին» պիեսը: Բեմադրիչը նշում է, որ ստացվեց Բեքքեթի «Գոդոյին սպասելիս» պիեսին նման ինչ-որ բան, «նրանք սպասում է են անհայտ է թե ում, այդ աղջիկները, ովքեր հայտնվել էին ինչ-որ անհայտ կերպարի ստրկության մեջ»: Ստուրուան ասում է, որ այդ գործն իրենք անվանեցին «Աղջիկները»: Նրա ասելով. «Վրացերեն այն հնչյունաբանությամբ և ուղղագրությամբ համընկնում է «վերամբարձող» բառի հետ»: Նա կարևորում է 1924 թ.-ին գրված պիեսի հիման վրա իրականացրած բեմադրության այդ խորագիրը, քանի որ նրանում գուշակվում է այնպիսի բռնապետի ի հայտ գալը, ինչպիսին Իոսիֆ Ստալինն էր: «Իմ պիեսում 10 կին քննում են Վրաստանի դժբախտությունների պատճառները, ձգտում են հասկանալ, թե ինչու այն հայտնվեց հոգևոր փակուղում»:
Հարց - Իսկ մի՞թե Վրաստանը փակուղում է:
Ռ. Ստուրուա- Ես կարծում եմ, որ Սահակաշվիլու իշխանության գալը մեր համար աղետ էր: Նա շատ հիանալի կարողացավ խաբել ողջ աշխարհին՝ իրեն ներկայացնելով որպես ժողովրդավար: Նա ամբողջ աշխարհով մեկ ուներ հսկայական լոբբի, որը եվրոպացիներին և ամերիկացիներին վճարում էր աներևակայելի մեծ փողեր: Այսօր, երբ աշխարհը կարծես ափիդ մեջ լինի, երևակայել, որ այնտեղ չգիտեին սպանությունների ու քրեական հանցագործության մասին, ես չեմ կարող: Սահակաշվիլին, դա Ստալինի ու Բերիայի սերմն է: Չէ՞ որ չարը հարմարվում է ընդօրինակմանը և ի հայտ է գալիս նոր տեսքերով: Դա իսկական չարն էր, իր զտարյուն ձևով: Նրա իշխանության գալուց երկու տարի հետո, ես պատվիրեցի Լաշա Բուգաձեին փոքրիկ, մեկ գործողությամբ պիեսներ, ժամանակակից Վրաստանի լայնակի կտրվածքը, այն ամենը, ինչ այնտեղ տեղի է ունենում: Լաշան գրեց 27 փոքր պիեսներ: Ես հավաքեցի երիտասարդ ռեժիսորներին և վիճակահանություն կատարեցի: Ինձ բաժին ընկավ «Նախագահը» պիեսը, որն էլ ես բեմադրեցի: Ես այն չընտրեցի, մենք գլխարկի մեջ գցեցինք վերնագրերը, և ինձ բաժին ընկավ այդ պիեսը: Իմ բարեկամներ Գիա Կանչելին, Գոգի Մասխիշվիլին հարցնում էին, թե ինչու եմ ես դա անում, ինչու եմ թարախոտում: Ես պատասխանացի, որ շատ լավ հասկանում եմ, թե ուր է տանում Սահակաշվիլին մեր երկիրը: Նա կարող էր ստեղծել այնպիսի հոգևոր կոռուպցիա, որ մարդիկ կորցնեին բոլոր տեսակի բարոյական հիմքերը՝ ամեն ինչ թույլատրվում էր:
Ստուրուան Ռուսթավելու անվան թատրոնից արտաքսվելուց երեք տարի անց, երբ կրկին վերադարձավ և դարձավ նրա ղեկավարը, անմիջապես արձանագրեց, որ այն փոխել է իր մակարդակը: Այն պարզապես շատ էր իջեցվել: Դերասանների մեջ ներարկվել էր ձգտում դեպի քաոսը: «Ես ցնցված է, նրանց վատ խաղից...»: Ռեժիսորը նշում է, որ համաշխարհային թատրոնում նույնպես հիմա տեղի են ունենում ինչ-ինչ ճգնաժամային գործընթացներ: Բայց նա նաև ավելացնում է, որ թատրոնը «մշտապես գտնվում է ճգնաժամում, դա նրա բնական վիճակն է, այն չի կարող կրկնել այն, ինչն արդեն գտնվել է, ձգտում է հաղթահարել իր նախկին ձևերը»: Ըստ նրա, այսօր ռեժիսորներն ավելի շատ դառնում են դրամատուրգներ, ներկայացման լիարժեք հեղինակներ: Ստուրուան նշում է, որ դա, երբեմն, շատ հետաքրքիր է լինում, սակայն երբ վերածվում է զանգվածային երևույթի, իրեն դուր չի գալիս:
«Վտանգն այնտեղ է, որ ես մի փոքր ծեր եմ: Հավանաբար դրա պատճառով ես մի փոքր կասկածամիտ եմ դարձել նոր միտումների նկատմամբ»,- ասում է նա և ավելացնում, որ Վրաստանում երիտասարդ ռեժիսորները բեմադրում են ինչպես ինքը, իսկ Ռուսաստանում՝ ընդհակառակը, ամեն ինչ ժխտվում է: «Ես դիտեցի Բոգոմոլովի «Լիրը»: Ես չէի համարձակվի դա անվանել «Լիր»: Արժեր, որ այն այլ կերպ անվանվեր: Երևի թե ինչ-որ մի բեկում, այնուամենայնիվ, անհրաժեշտ է: Բայց, կարծում եմ, որ գոյություն ունի վտանգ փոփոխելու ոչ թե ձևերը, այլ ռուսական թատրոնի ինչ-որ մի ուղղվածությունը: Նախկինում ես զգում էի Ստանիսլավկուց, Թաիրովից, Մեյերհոլդից, Վախթանգովից շարունակվելու միտումը: Իսկ հիմա այդ եփուկից ինչ-որ բան է եփվում, պարզապես, այդ ապուրը դեռ պատրաստ չի»:
Հարց - Թբիլիսիում դուք պահանջված ռեժիսոր եք, ով անվախ արտահայտվում է հասարակությանը հուզող ամենասուր հիմնահարցերի մասին: Իսկ Մոսկվայում Դուք Ձեզ հյու՞ր եք զգում:
Ռ. Ստուրուա –- Ես կարծես ատլանտ լինեմ, ով կտրված է հողից: Կարոտը վրացիների մոտ առանձնահատուկ է: Հենց որ նրանք դուրս են գալիս Վրաստանի սահմանից, անմիջապես իրենք իրենց կորցնում են: Ռուսաստանում սկսել խոսել այնպես, ինչպես ես խոսում եմ մեր մոտ՝ հայրենիքում, ինձ թվում է բարոյական չի: Ես մշտապես զսպում եմ ինձ, թույլ չեմ տալիս ասել այն, ինչ ազատորեն ասում եմ տանը: Որովհետև ես պատասխանատու եմ իմ երկրի, իմ հարազատների համար: Ինչ-որ հեղափոխական ոգի է իմ մեջ անընդհատ եռում: Ախր, ես բոլշևիկյան ընտանիքից եմ: Իմ հայրը երաշխավորել է, որպեսզի Ստալինին ընդունեն կուսակցության մեջ: Հետո Ստալինը նրան ոչնչացրեց: Ես կամք ունեմ հասարակության հետ խոսել իր խոցերի մասին: Իմ համար կարևոր է նաև հունական ավանդույթը, որը խոսում է իշխանության, ժողովրդի ճակատագրի մասին: Շեքսպիրը նույնպես այդ մասին է մտածել: Իմ ձգտումները արմատավորված են համաշխարհային թատրոնի պատմության մեջ, դա ես չեմ մտածել: Բայց այստեղ, Մոսկվայում, ես չեմ կարող ղեկավարել: Ինչ-որ բան ինձ զսպում է: Եթե ես ընդունեի Ռուսաստանի քաղաքացիություն, իմ համար հեշտ կլիներ: Բայց ես չեմ կարող: Կավարտեմ իմ բաժինը հայրենիքում:
Հարց - Իսկ մի՞թե թատրոնի մարդը աշխարհաքաղաքացի չի:
Ռ. Ստուրուա –- Աշխարհաքաղաքացի է, բայց ոչ սեփական հողի վրա: Չէ՞ որ կան տեղայիններ: Ահա ես, տեղային եմ, կարող եմ ապրել այնտեղ, որտեղ ծնվել եմ, երբ ինձ տեղափոխում են այլ հողի վրա, ես չեմ հարմարվում: Ռուսաստանում ինձ օգնում է միայն այն, որ մենք ունեցել ենք ընդհանուր երկիր:
Հարց - Կայսրությունների ժամանակը, կարծես թե, հեռացել է անվերադարձ անցյալ...
Ռ. Ստուրուա - Այո: Համաձայն եմ: Բայց բռնությունը մշակույթի համար լավ իրավիճակ է հանդիսանում: Մեր մոտ, 90-ականներին, երբ համատարած պատերազմներ էին, ես բեմադրել եմ ավելի շատ ներկայացումներ, քան ամբողջ խաղաղ ժամանակներում: Եվ մեր մոտ մշտապես անշլագներ էին: Ցուրտ էր, մարդիկ նստում էին վերարկուով, մենք սկսում էինք ներկայացումները երեկոյան ժամը 5-ին, որովհետև վախենում էինք քայլել փողոցում: Կա ինչ-որ մի գաղտնիք այն բանում, որ բռնատիրությունը, բռնությունը մարդկանց հնարավորություն են տալիս ընդդիմանալ գեղագիտական և զգացմունքային ապրումների միջոցով:
