Կարեկցանքից գդալը կամ պատառաքաղը մի կողմ դնելու ու նման բաների մասին05.26.2014
Լրացավ ռուսական թատրոնի լեգենդներից մեկի, ռեժիսոր Լև Դոդինի ծննդյան 70 ամյակը. Արվեստագետն իր հոբելյանը դիմավորեց Փարզում,որտեղ նրա թատրոնը գտնվում է հյուրախաղերով: Նրա ներկայացումների ցուցադրությանը ֆրանսիացիները տվել են «Lev Dodin Festival-2014» ընդհանուր խորգիրը:
- Ինչպիսի վերաբերմունք ունեք թատրոնի մասին բացասական արտահայտություններին:
- Գիտեք, հիշում եմ, թե ինչպես շատ տարիներ առաջ, ես, երիտասարդ մի ռեժիսոր, նստած էի դահլիճում, որտեղ մեր թատրոնը խաղում էր Ֆեդոր Աբրամովի «Տուն» և «Եղբայրներ և քույրեր» արձակ գործերի հիման վրա ստեղծված ողբերգությունը: Եվ այնտեղ կա մի պահ, որտեղ հերոսը ասում է «քած ժողովուրդ»: Եվ այդ պահին ոտքի է ցատկում մի ընտանեկան զույգ՝ իրենց անչափահաս որդու հետ, և ոտքերով բարձր դոփելով՝ դուրս գալիս դահլիճից: Իմ համար միշտ կարևոր է (իսկ այն ժամանակ, երբ երիտասարդ էի, դա ավելի ընդծված էր երևում) հասկանալ հանդիսատեսի ներըբռնողունակության նրբերանգները: Ես նույնպես արտահայտվում եմ՝ նրանցից անմիջապես հետո, որպեսզի լսեմ, թե ի՞նչն է նրանց բարկացրել: Եվ լսում եմ, որ հայրը բավականին բորբոքված է, և այնպիսի արտահայտություններով, որ հիմա ես չեմ կրկնի, այլ միայն կնմանեցնեմ դրա հնչյունային արտաբերումը, բարձրաձայնում է իր գնահատականը, «Այդ ի՞նչ են նրանք, ես ձեր մերը, թույլ տալիս իրենց: Հայհոյել դահլիճում, ես ձեր մերը: Որտե՞ղ են կանայք ու երեխաները»: Եվ հետո արտահայտությունների մի համազարկ: Դե, սա հենց այնպես, անեկդոտ է... Իսկ եթե լուրջ ձեռնամուխ լինես գործին, պետք չի մտածել այն մասին, թե ինչպե՞ս և ո՞վ այն կընկալի: Ներկայացումները միջոց են որպեսզի գլուխ հանես սեփական հարցերից, աշխարհի մասին պատկերացումներից, փնտրես շրջապատող կյանքի կողմից ուղղված ամենօրյա մարտահրավերների պատասխանները: Բայց այն երբեք ինչ-որ մի ապրանքի արտադրություն չի՝ ինչ-որ մեկի պահանջները բավարարելու համար: Յուրաքանչյուր ադմինիստրատոր գիտե հաջողակ ներկայացման բաղադրատոմսը, ներկայացում, որը դուր կգա բոլորին: Եվ այն հաճախ ճնշում է ռեժիսորին, որպեսզի նա բեմադրի «հաջողված ներկայացում»: Եվ այդպես արագ, ըստ կաղապարի ծեփվում են այդ «հաջողված ներկայացումները» և նույն արագությամբ էլ ցած են իջնում բեմից: Իմ համար դրանք նման են միանգամյա օգտագործման ամանեղենի՝ «մեկանգամյա օգտագործման ներկայացումներ»: Բայց ինձ թվում է, որ դրա վրա ժամանակ և կյանք վատնելը շատ ձանձրալի զբաղմունք է:
- Լեգենդներ են շրջում այն մասին, թե ինչպես են տարիներ շարունակ Պետերբուրգի Փոքր դրամատիկական թատրոնում ընթանում ներկայացումների փորձերը...
- Բայց, դրա փոխարեն, այդ ներկայացումները հետո ապրում են տասնամյակներով: Իմ կարծիքով, մեր աշխատանքի եղանակը շատ արդյունավետ է: Հիմա աշխարհում շրջում է ժամկետ, ներկայացման փորձերի վրա պետք է ծախսել 6 շաբաթ: Եվ շատ են զարմանում, երբ խնդրում ես շամկետը երկարաձգել: Ինչու՞: Եվ ամենասարսափելին. հայտնվել են ինչ-որ ռեժիսորներ, ովքեր, եթե իրենց տալիս են փոձերի երկար ժամանակահատված, շփոթվում են: Նրանք չեն կարողանում հասկանալ, թե ինչով զբաղվեն «ավելացած ժամանակահատվածում», ինչ ասել դերասաններին: Կան կաղապարներ, կան փորձարկված հնարքներ, և ետ կանգնել դրանցից՝ սարսափելի է թվում: Թեև իսկական թատրոնը սկսվում է հենց այն ժամանակ, երբ ինչ-որ նոր բան է սկսվում՝ կենդանի կյանքի այն վայրկյանները, որոնց համար էլ գոյություն ունի արվեստը: Դրանք շատ հազվադեպ են: Այն ամեն անգամ հրաշք է: Մենք թերագնահատում ենք, թե ինչպիսի հազվադեպ բան է կենդանի կյանքը բեմի վրա: Որքան հազվադեպ է լավ թատրոնը: Վատ թատրոնը նորմա է: Լավը միշտ հրաշք է և բացառություն: Մի՞թե զարմանալի չէ, երբ մարդիկ, ովքեր քիչ առաջ անտարբեր ծամում էին կյանքի սարսափների և իրական մղձավանջերի նորություններ թողարկող հեռուստացույցի առաջ նստած, հանդիսասրահում հանկարծ սկսում են կարեկցել մարմնավաճառին, կարող են լացել ուրիշի ցավի համար, կարեկցել օտարին նրա դառը ճակատագրի պատճառով...
- Հաճախ է լսվում այն միտքը, որ աշխարհը կկործանվի հենց այն պատճառով, որ անետանում է միմյանց հանդեպ մարդկանց կարեկցանքը:
- Ես կարծում եմ, որ աշխարհում կարեցանքը միշտ էլ քիչ է եղել: Պարզապես, այդ դեֆիցիտը հեռուստատեսությունը դարձրեց շատ տեսանելի: Դեռ որևէ մեկը մի կողմ չի դրել գդալը կամ պատառաքաղը, որովհետև կոկորդը հանկարծ սեղմվել է ուրիշին վրա հասած ցավից: Հիմա աշխարհում բարձրանում են ազգայնական տրամադրությունները: Մարդիկ, ազգերը կորցրել են մեղանչելու ունակությունը, ներելու կարողությունը, ուրիշին հարգելու ընդունակությունն այն բանի համար, որ նա այլ է: Թատրոնը, թող որ կարճ մի միջոցի, թող որ միայն ներկայացման ժամանակահատվածում, բայց սովորեցնում է հասկանալ և կարեկցել ուրիշ
մարդուն: Թատրոնն իր էությամբ, իր միակ և գլխավոր նշանակությամբ այն է, որ մարդկանց սովորեցնում է կարեկցություն: Դա նրա պարտքն ու առաքելությունն է: Հանուն դրա այն գոյություն ունի: Հանուն դրա էին հազարամյակներ առաջ հին հույները հավաքվում թատրոններում և օրերով դիտում ներկայացումներ: Ընդմիջումներին ուտում էին բերված ուտելիքը և հետո կրկին դիտում: Մեր «Կատաղած շները» ընթանում է 8 ժամ: Այն հայտնվեց դժվար ժամանակաշրջանում, երբ երկրի բնակչությունն ապրում էր շատ վատ: Եվ ես տեսել եմ հանդիսատեսների, ովքեր թատրոն են եկել իրենց ուտելիքի փաթեթներով (բուֆետը շատ թանկ էր): Եվ ճիշտ այնպես, ինչպես հին հույները, ընդմիջումներին բացում էին տնից բերած իրենց «բութերբրոդները», պայուսակներից հանում՝ «թերմոսները»: Միայն թվում է, որ հոգին պետք է պաշտպանել ուժեղ տպավորություններից, չպետք է հուզվել և այլն: Առավել արագ հոգին ցամաքում և մահանում է անգործությունից:
- Ձեր հարցազրույցներից մեկի մեջ դուք նկատել եք, որ Ձեր համար մանկավարժությունն ավելի կարևոր է ռեժիսուրայից:
- Ես այնքան ռեժիսոր չեմ, որքան՝ մանկավարժ: Ծայրահեղ դեպքում, առաջինն իմ համար, առանց երկրորդի՝ գոյություն չունի: Եվ ես շատ վաղուցվանից կդադարեի զբաղվել ռեժիսուրայով, եթե այն իր մեջ չներառեր մանկավարժություն: Այնպես է դասավորվել, որ Փոքր ակադեմիական թատրոնի խմբում աշխաող դերասաններն իմ աշակերտներն են: Այս տարվա ամռանը լրացավ Փոքր ակադեմիական թատրոնում գեղարվեստական ղեկավար նշանակվելուս 25 ամյակը: Երբ ինձ առաջարկեցին այս պաշտոնը, առաջին միտքս այն է, որ հրաժարվեմ: Բայց այդ ժամանակ արդեն թատերախմբում կային իմ աշակերտներից, ովքեր նամակ գրեցին ինձ՝ խնդրելով գալ թատրոն: Հետո նրանց ավելացան նորանոր շրջանավարտներ: Շատերի հետ աշխատում ենք արդեն քառորդ դար: Իսկ առայժմ, թու, թու, ոչ միայն չենք հոգնել իրարից, այլ միայն նոր-նոր ենք իրապես հասկանում միմյանց:
Հարցազրույցի վերջում «ԹԱԳԼՈՒՐ»-ի ընթերցողներին ենք ներկայացնում «լավատեսության» և «հոռետեսության» մասին ռուս լեգենդար ռեժիսորի ներկայացրած հետևյալ պատմությունը:
- Ինչ-որ մի ժամանակ, խորհրդային տարիներին, Վրաստան է ժամանում մեր պաշտոնական բանաստեղծներից մեկը, ով հայտնի էր իր լավատեսական ստեղծագործություններով: Նրան հիանալի դիմավորում են, խնջույքները հաջորդում էին մեկը մյուսին: Խմում էին նրա ճաճանչափայլ հայացքների, անխոցելի և ինքնաբավ լավատեսության համար: Եվ ահա ոտքի է կանգնում խնջույքի մասնակիցներից շատ հարգարժան մի մարդ և հարցնում է հյուրին, «Մեծ բանաստեղծ Ալեքսանդր Պուշկինը հոռետես էր, գրում էր, «Տեր Աստաված չլինի այնպես, որ խենթանամ»: Մեծ բանաստեղծ Միխաիլ Լերմոնտովը հոռետես էր, ասում էր, «Ստրուկների երկիր, տերերի երկիր...»: Մեծ բանաստեղծ Սերգեյ Եսենինը հոռետես էր, գրում էր «Չեմ ափսոսում, չեմ կանչում, չեմ լացում...»: Իսկ ինչու՞ դու՝ այ կեղտ, այդպիսի լավատես ես. Հանուն ինչի՞, ինչու՞... »
Լրացավ ռուսական թատրոնի լեգենդներից մեկի, ռեժիսոր Լև Դոդինի ծննդյան 70 ամյակը. Արվեստագետն իր հոբելյանը դիմավորեց Փարզում,որտեղ նրա թատրոնը գտնվում է հյուրախաղերով: Նրա ներկայացումների ցուցադրությանը ֆրանսիացիները տվել են «Lev Dodin Festival-2014» ընդհանուր խորգիրը:
- Ինչպիսի վերաբերմունք ունեք թատրոնի մասին բացասական արտահայտություններին:
- Գիտեք, հիշում եմ, թե ինչպես շատ տարիներ առաջ, ես, երիտասարդ մի ռեժիսոր, նստած էի դահլիճում, որտեղ մեր թատրոնը խաղում էր Ֆեդոր Աբրամովի «Տուն» և «Եղբայրներ և քույրեր» արձակ գործերի հիման վրա ստեղծված ողբերգությունը: Եվ այնտեղ կա մի պահ, որտեղ հերոսը ասում է «քած ժողովուրդ»: Եվ այդ պահին ոտքի է ցատկում մի ընտանեկան զույգ՝ իրենց անչափահաս որդու հետ, և ոտքերով բարձր դոփելով՝ դուրս գալիս դահլիճից: Իմ համար միշտ կարևոր է (իսկ այն ժամանակ, երբ երիտասարդ էի, դա ավելի ընդծված էր երևում) հասկանալ հանդիսատեսի ներըբռնողունակության նրբերանգները: Ես նույնպես արտահայտվում եմ՝ նրանցից անմիջապես հետո, որպեսզի լսեմ, թե ի՞նչն է նրանց բարկացրել: Եվ լսում եմ, որ հայրը բավականին բորբոքված է, և այնպիսի արտահայտություններով, որ հիմա ես չեմ կրկնի, այլ միայն կնմանեցնեմ դրա հնչյունային արտաբերումը, բարձրաձայնում է իր գնահատականը, «Այդ ի՞նչ են նրանք, ես ձեր մերը, թույլ տալիս իրենց: Հայհոյել դահլիճում, ես ձեր մերը: Որտե՞ղ են կանայք ու երեխաները»: Եվ հետո արտահայտությունների մի համազարկ: Դե, սա հենց այնպես, անեկդոտ է... Իսկ եթե լուրջ ձեռնամուխ լինես գործին, պետք չի մտածել այն մասին, թե ինչպե՞ս և ո՞վ այն կընկալի: Ներկայացումները միջոց են որպեսզի գլուխ հանես սեփական հարցերից, աշխարհի մասին պատկերացումներից, փնտրես շրջապատող կյանքի կողմից ուղղված ամենօրյա մարտահրավերների պատասխանները: Բայց այն երբեք ինչ-որ մի ապրանքի արտադրություն չի՝ ինչ-որ մեկի պահանջները բավարարելու համար: Յուրաքանչյուր ադմինիստրատոր գիտե հաջողակ ներկայացման բաղադրատոմսը, ներկայացում, որը դուր կգա բոլորին: Եվ այն հաճախ ճնշում է ռեժիսորին, որպեսզի նա բեմադրի «հաջողված ներկայացում»: Եվ այդպես արագ, ըստ կաղապարի ծեփվում են այդ «հաջողված ներկայացումները» և նույն արագությամբ էլ ցած են իջնում բեմից: Իմ համար դրանք նման են միանգամյա օգտագործման ամանեղենի՝ «մեկանգամյա օգտագործման ներկայացումներ»: Բայց ինձ թվում է, որ դրա վրա ժամանակ և կյանք վատնելը շատ ձանձրալի զբաղմունք է:
- Լեգենդներ են շրջում այն մասին, թե ինչպես են տարիներ շարունակ Պետերբուրգի Փոքր դրամատիկական թատրոնում ընթանում ներկայացումների փորձերը...
- Բայց, դրա փոխարեն, այդ ներկայացումները հետո ապրում են տասնամյակներով: Իմ կարծիքով, մեր աշխատանքի եղանակը շատ արդյունավետ է: Հիմա աշխարհում շրջում է ժամկետ, ներկայացման փորձերի վրա պետք է ծախսել 6 շաբաթ: Եվ շատ են զարմանում, երբ խնդրում ես շամկետը երկարաձգել: Ինչու՞: Եվ ամենասարսափելին. հայտնվել են ինչ-որ ռեժիսորներ, ովքեր, եթե իրենց տալիս են փոձերի երկար ժամանակահատված, շփոթվում են: Նրանք չեն կարողանում հասկանալ, թե ինչով զբաղվեն «ավելացած ժամանակահատվածում», ինչ ասել դերասաններին: Կան կաղապարներ, կան փորձարկված հնարքներ, և ետ կանգնել դրանցից՝ սարսափելի է թվում: Թեև իսկական թատրոնը սկսվում է հենց այն ժամանակ, երբ ինչ-որ նոր բան է սկսվում՝ կենդանի կյանքի այն վայրկյանները, որոնց համար էլ գոյություն ունի արվեստը: Դրանք շատ հազվադեպ են: Այն ամեն անգամ հրաշք է: Մենք թերագնահատում ենք, թե ինչպիսի հազվադեպ բան է կենդանի կյանքը բեմի վրա: Որքան հազվադեպ է լավ թատրոնը: Վատ թատրոնը նորմա է: Լավը միշտ հրաշք է և բացառություն: Մի՞թե զարմանալի չէ, երբ մարդիկ, ովքեր քիչ առաջ անտարբեր ծամում էին կյանքի սարսափների և իրական մղձավանջերի նորություններ թողարկող հեռուստացույցի առաջ նստած, հանդիսասրահում հանկարծ սկսում են կարեկցել մարմնավաճառին, կարող են լացել ուրիշի ցավի համար, կարեկցել օտարին նրա դառը ճակատագրի պատճառով...
- Հաճախ է լսվում այն միտքը, որ աշխարհը կկործանվի հենց այն պատճառով, որ անետանում է միմյանց հանդեպ մարդկանց կարեկցանքը:
- Ես կարծում եմ, որ աշխարհում կարեցանքը միշտ էլ քիչ է եղել: Պարզապես, այդ դեֆիցիտը հեռուստատեսությունը դարձրեց շատ տեսանելի: Դեռ որևէ մեկը մի կողմ չի դրել գդալը կամ պատառաքաղը, որովհետև կոկորդը հանկարծ սեղմվել է ուրիշին վրա հասած ցավից: Հիմա աշխարհում բարձրանում են ազգայնական տրամադրությունները: Մարդիկ, ազգերը կորցրել են մեղանչելու ունակությունը, ներելու կարողությունը, ուրիշին հարգելու ընդունակությունն այն բանի համար, որ նա այլ է: Թատրոնը, թող որ կարճ մի միջոցի, թող որ միայն ներկայացման ժամանակահատվածում, բայց սովորեցնում է հասկանալ և կարեկցել ուրիշ
մարդուն: Թատրոնն իր էությամբ, իր միակ և գլխավոր նշանակությամբ այն է, որ մարդկանց սովորեցնում է կարեկցություն: Դա նրա պարտքն ու առաքելությունն է: Հանուն դրա այն գոյություն ունի: Հանուն դրա էին հազարամյակներ առաջ հին հույները հավաքվում թատրոններում և օրերով դիտում ներկայացումներ: Ընդմիջումներին ուտում էին բերված ուտելիքը և հետո կրկին դիտում: Մեր «Կատաղած շները» ընթանում է 8 ժամ: Այն հայտնվեց դժվար ժամանակաշրջանում, երբ երկրի բնակչությունն ապրում էր շատ վատ: Եվ ես տեսել եմ հանդիսատեսների, ովքեր թատրոն են եկել իրենց ուտելիքի փաթեթներով (բուֆետը շատ թանկ էր): Եվ ճիշտ այնպես, ինչպես հին հույները, ընդմիջումներին բացում էին տնից բերած իրենց «բութերբրոդները», պայուսակներից հանում՝ «թերմոսները»: Միայն թվում է, որ հոգին պետք է պաշտպանել ուժեղ տպավորություններից, չպետք է հուզվել և այլն: Առավել արագ հոգին ցամաքում և մահանում է անգործությունից:
- Ձեր հարցազրույցներից մեկի մեջ դուք նկատել եք, որ Ձեր համար մանկավարժությունն ավելի կարևոր է ռեժիսուրայից:
- Ես այնքան ռեժիսոր չեմ, որքան՝ մանկավարժ: Ծայրահեղ դեպքում, առաջինն իմ համար, առանց երկրորդի՝ գոյություն չունի: Եվ ես շատ վաղուցվանից կդադարեի զբաղվել ռեժիսուրայով, եթե այն իր մեջ չներառեր մանկավարժություն: Այնպես է դասավորվել, որ Փոքր ակադեմիական թատրոնի խմբում աշխաող դերասաններն իմ աշակերտներն են: Այս տարվա ամռանը լրացավ Փոքր ակադեմիական թատրոնում գեղարվեստական ղեկավար նշանակվելուս 25 ամյակը: Երբ ինձ առաջարկեցին այս պաշտոնը, առաջին միտքս այն է, որ հրաժարվեմ: Բայց այդ ժամանակ արդեն թատերախմբում կային իմ աշակերտներից, ովքեր նամակ գրեցին ինձ՝ խնդրելով գալ թատրոն: Հետո նրանց ավելացան նորանոր շրջանավարտներ: Շատերի հետ աշխատում ենք արդեն քառորդ դար: Իսկ առայժմ, թու, թու, ոչ միայն չենք հոգնել իրարից, այլ միայն նոր-նոր ենք իրապես հասկանում միմյանց:
Հարցազրույցի վերջում «ԹԱԳԼՈՒՐ»-ի ընթերցողներին ենք ներկայացնում «լավատեսության» և «հոռետեսության» մասին ռուս լեգենդար ռեժիսորի ներկայացրած հետևյալ պատմությունը:
- Ինչ-որ մի ժամանակ, խորհրդային տարիներին, Վրաստան է ժամանում մեր պաշտոնական բանաստեղծներից մեկը, ով հայտնի էր իր լավատեսական ստեղծագործություններով: Նրան հիանալի դիմավորում են, խնջույքները հաջորդում էին մեկը մյուսին: Խմում էին նրա ճաճանչափայլ հայացքների, անխոցելի և ինքնաբավ լավատեսության համար: Եվ ահա ոտքի է կանգնում խնջույքի մասնակիցներից շատ հարգարժան մի մարդ և հարցնում է հյուրին, «Մեծ բանաստեղծ Ալեքսանդր Պուշկինը հոռետես էր, գրում էր, «Տեր Աստաված չլինի այնպես, որ խենթանամ»: Մեծ բանաստեղծ Միխաիլ Լերմոնտովը հոռետես էր, ասում էր, «Ստրուկների երկիր, տերերի երկիր...»: Մեծ բանաստեղծ Սերգեյ Եսենինը հոռետես էր, գրում էր «Չեմ ափսոսում, չեմ կանչում, չեմ լացում...»: Իսկ ինչու՞ դու՝ այ կեղտ, այդպիսի լավատես ես. Հանուն ինչի՞, ինչու՞... »
